กำเนิดเมล็ด… การผสมเกสร
ช่วงนี้อากาศเริ่มเย็นขึ้น ที่สวนอริโอคาปัสก็เริ่มให้ดอกเยอะเลยค่ะ หนึ่งเลยถือโอกาสเขียนเรื่องการผสมเกสรกระบองเพชรขึ้นมา เผื่อกระบองเพชรที่บ้านของเพื่อนๆออกดอกจะได้นำไปลองผสม และผลิตเมล็ดเองค่ะ
วิธีการผสมเกสรกระบองเพชร ก็เหมือนกับการผสมเกสรของพรรณไม้ส่วนใหญ่ในโลกนี้ คือเอาเกสรตัวผู้ ใส่ลงในเกสรตัวเมียค่ะ วันนี้หนึ่งได้ถ่ายรูปการผสมเกสรของต้นอาริโอคาปัส ลอยดิไอค่ะ พันธุ์นี้ดอกสีชมพูอ่อนหวานค่ะ
เกสรตัวเมียจะอยู่ตรงกลางค่ะ สีขาวเป็นแฉกๆ ถ้าบานเต็มที่แบบในรูปแสดงว่าพร้อมผสมเกสารแล้วค่ะ ถ้าไม่บานและหุบอยู่ เราสามารถเขี่ยให้เปิดออกก่อนผสมได้ค่ะ ส่วนสีเหลืองส้มๆรอบๆ เป็นเกสรตัวผู้ จะมีลักษณะเป็นผงๆค่ะ
*เกสรตัวเมียของกระบองเพชรบางชนิดจะไม่ชูเด่นแบบพันธุ์อริโอคาปัส บางตัวอยู่ใต้เกสรตัวผู้ บางตัวอยู่ในแกนดอก เช่น ยิมโนคาไลเซียม อิชินอปซิส เป็นต้น ดังนั้นเราต้องฉีกกลีบดอกทิ้งเพื่อผสมค่ะ (ฟังดูโหดร้ายมาก ผสมเสร็จดอกพังหมดเลย ฮ่าๆ)
หนึ่งจะใช้วิธีตัดยอดเกสรตัวผู้ (จากต้นอื่น) มาเพื่อผสมค่ะ ถ้าใครขยันหน่อย อาจจะเอาพู่กันจิ้มๆเกสรตัวผู้ ให้เกสรติดพู่กันมาแล้วป้ายๆใส่เกสรตัวเมียก็ได้ค่ะ
พอได้เกสรตัวผู้มา เราก็เอาพู่กันเขี่ยลงตรงกลางเกสรตัวเมียเลยค่ะ และใช้พู่กันขยี่เบาๆ เพื่อความมั่นในว่าจะติดแน่นอน
รูปข้างล่างนี่คือผสมเสร็จเรียบร้อย ถึงจะดูไม่เรียบร้อยเท่าไหร่ เลอะเทอะไปนิด แต่แบบนี้มั่นใจว่าติดฝักแน่นอนค่ะ
จริงๆแล้วลักษณะการผสมเกสรก็แบ่งได้หลายวิธีนะคะ เท่าที่หนึ่งรู้ก็มี 2 วิธีหลักๆดังนี้ค่ะ
- ผสมตัวเอง (self pollination) คือการผสมเกสรตัวผู้กับเกสรตัวเมียจากดอกเดียวกันหรือต้นเดียวกันค่ะ วิธีนี้จะได้เมล็ดที่ให้ลูกเหมือนพันธุ์แท้แน่นอนค่ะ ปกติกระบองเพชรไม่ค่อยนิยมผสมวิธีนี้ เพราะโอกาสติดฝักค่อนข้างต่ำ แต่ว่าบางตัวผสมตัวเองก็ให้ฝักเหมือนกันค่ะ หนึ่งใช้วิธีนี้เวลาที่มีดอกบานดอกเดียวค่ะ
- ผสมข้ามเกสร (cross pollination) คือการผสมเกสรตัวผู้กับตัวเมียจากต้นอื่น ซึ่งก็แบ่งได้เป็น 3 ลักษณะค่ะ
- การผสมข้ามต้น เป็นการผสมกระบองเพชรพันธุ์เดียวกัน แต่คนละต้นกัน วิธีนี้เป็นวิธีที่นิยมใช้ในการผสมกระบองเพชรมากค่ะ สำหรับนักพัฒนาสายพันธุ์จะใช้วิธีคัดเลือกต้นที่มีความเด่น เช่น กลีบใบใหญ่ เต้าใหญ่ ลายด่าง หรือดอกสีต่างจากปกติ มาผสมกัน เพื่อคัดและพัฒนาสายพันธุ์ให้มีลักษณะโดดเด่นขึ้นค่ะ เช่น การเอา Astrophytum asterias ที่มีจุดด่างใหญ่ๆ มาผสมกัน หลายๆรุ่น จนได้ Astrophytum asterias cv. superkabuto ค่ะ
- การผสมข้ามระหว่างชนิด เป็นการผสมกระบองเพชรต่างชนิด แต่อยู่ในสกุลเดียวกัน เหมาะสำหรับการพัฒนาสายพันธุ์ลูกผสม เมล็ดจากของสวนหนึ่ง หลายตัวก็ผสมข้ามชนิดกันค่ะ เพราะบางทีดอกบานตรงกันพอดี เช่น Astrophytum asterias x Astrophytum Capricorne จะได้แอสโตรที่พูมีกลีบแหลมๆ บางครั้งก็มีหนามค่ะ นักพัฒนาสายพันธุ์ก็จะนำไปผสมซ้ำๆหลายรุ่นเพื่อให้ได้ไม้แบบที่ต้องการในใจต่อไปได้ค่ะ
- การผสมข้ามระหว่างสกุล เป็นการผสมกระบองเพชรข้ามสกุล อันนี้ค่อนข้างยากค่ะ เพราะต่างสกุลผสมกันไม่ค่อยได้เมล็ด การผสมแบบนี้เหมาะแก่การพัฒนาสายพันธุ์ให้ได้ลูกออกมาหน้าตาแปลกๆ ซึ่งก็มีบางตัวที่มีการผสมสำเร็จแล้ว เช่น Ferocactus sp. x Leuchtenbergia principis ได้ลูกออกมาเป็น Ferobergia hybrid หรือ Astrophytum sp. x Leuctenbergia principis ได้ลูกออกมาเป็น Astrobergia
สำหรับเพื่อนๆที่ต้องการเน้นปลูกกระบองเพชรไปทางพัฒนาสายพันธุ์ คงต้องสอบถาม และศึกษาเทคนิค เคล็ดลับ จากผู้รู้หลายๆท่านค่ะ เพราะแต่ละขั้นตอนในการคัดเลือกไม้ที่ใช้พัฒนาพันธุ์มีความซักซ้อน และละเอียดอ้อนซ่อนอยู่ค่ะ
